Y Darian

.I Colofn y Celt. GAN DDYFNALLT. Hybu'r Wyddeleg. Mae peth cyffro yn Nublin ar ol Gwyl Sant Badrig. Ar yr wyl eleni pregeth- wyd a gweddiwyd yn y Wyddeleg mewn dau Gapel Protestanaidd a rhyw han- ner dwsin o Eglwysi Pabyddol. Cwyn y gwladgarwyr yw mai gwaradwydd yw peth fel hyn unwaith bob blwyddyn yn hytrach na bo hyn yn drefn bob Sul fan leiaf. Ni raid dweyd fod yr eglwysi yn gyfrifol am Seisnigeiddio'r Iwer- ddon lawn cymaint a'r ysgolion. Gel- wir ar y Senedd Wyddelig i ordeinio fod y Wyddeleg i fod yn gyfwrdd a'r Saesneg ar y Sul fan leiaf. Nid oes obaith am Iwerddon newydd heb hynny. A daw yr un llais atom ninnau yng Nghymru. Yr ysgolion crach-Seisnig fu'r felldith gyntaf i'n Seisnigeiddio. A dilynwyd hwy, ac yn wir, dilynir hwy yn waradwyddus o slafaidd gan ein heglwysi. A Yw'r Wyddeleg i Farw? Yn ei neges at ei genedl ar Wyl Sant Badrig, taer geisiai de Valera, ar i'w bobl frysio i achub yr iaith. Ebe ef yn drist, Mae'r Wyddeleg yn marw yfory bydd yn rhy ddiwedaar." Yr iaith yw cyfrwng diwylliant Gwyddelig, a chefn yr ysfa genedlaethol yn Iwer- ddon. O'i cholli hi collir pob dim a fo cysegredig! Nid problem syml mo hynny ychwaith. Mae'n fater economig a chymdeithasol yn ogystal a mater addysgol. Bychain iawn yw'r cylch- oedd hollol Wyddelig, ac yn gymaint a bod pob cyfle i gysur a llwyddiant bydol wedi diflannu oddiyno, diflanna'r gwyr ieuainc o do i do tros y mor. Felly dadfeiliad sydd amlycaf yn y cylchoedd gwledig, ac y mae'r dadfeiliad yma yn tyfu yn felancoli meddyliol. Ffy yr ieu- ainc oddiwrth hwn fel oddiwrth haint. Ofer i ysgolheigion son am ogoniant yr iaith mewn colegau, a chynffonwyr han- ner-Seisnig ei chanmol mewn Eistedd- fodau yng Nghymru, bydd yr afiechyd yn tyfu yn ei plith ni fel yn Iwerddon, oni symudir y drwg economig. Dylid gwneud yr oil a ellir yn awr i sicrhau fod y gweddill sydd heb ddianc o'r dref i'r wlad yn cael pob cymhelliad i ddat- blygu eu bywyd yn yr hen fro. Mae'r do ieuainc yn gofyn am rywbeth mwy na gweithio'n galed o godiad haul i godiad ser: byw yn dlawd ar hyd eu hoes a marw'n dlawd yn y dydd blin. Nid yw tlodi na slafdod yn apel dros garu iaith a. defion ein cenedl. Ond ni ddaw hyn byth i ni heb-gael o honom Senedd i drin y mater ein hunain. Nid yw'r rhan o ddrydfeddwl estron roi ys- tyriaeth i'n dyhead yn hyn o beth. Mae-'I' Cymdeithasau Cymraeg yn cyn- nyg at hynny. Gresyn na. cheid gan .yr ardaloedd gwledig gredu fod angen diwylliant Cymreig arnynt yn ogystal a siarad yr iaith. Y Tasg Newydd. Mae'r tir wedi'i drin yn weddol. Mae'r hadau a hauwyd yn barod wedi newid ansawdd y tir. Ond ni wnaed dim yn gymdeithasol tuag at sylweddoli ein breuddwyd. Yr un yw pris y tir; yr un yw ysbryd y tir-feddiannydd; yr un yw deddf yr estron yn ein plith. Mae angen chwyldroad ,economig ysgubol i ddinoethi ein gwaradwydd eto. Rhaid ailgodi bywyd eymdeithasol ardaloedd gwledig Cymru. Rhaid wrth ryw gyd- symud mawr. Clywir newydd ar ol newydd o'r Iwerddon am ardaloedd wedi'u gweddnewid: dim son am lafur- waith slafaidd, ymfudo a dadfeiliaid, eithr pobl y fro wedi ymblethu yn ei gilydd, gan fwrw'r draul ac yn toddi'r naill i'r llall. Heddyw y mae Gwydd- elod yn cael eu hapwyntio i egluro cwrs cydweithrediad, a'r moddion goreu i ddatblygu bywyd pob cymdogaeth yn J gyson a'i theithi a'i hanianawd. Mae ] hyn oil yn troi'r meddwl at angen 1I Cymru. — I

MOELONA. j lng ghwrdd Cymrodoiion Aberdar. Hufen Nofel gaed heno—o luniad Camp Moelona trwyddo; A daw barn os beiwn arno, Aur o rin oedd ar ei raen o. Ac i wawl daw Tir Gwalia-o heuhven Ei nofelwyr coetha'; A hi, n dorf rown enw do Am haul enaid Moelona. Gwymvawr. I I

j Oddi ar y Clawdd. Llwyddodd Plaid Llafur i ethol amryw gynrychiolwyr ar Gynghorau Sir Dimbych a Fflint, Yn y sir olaf a enwyd ffurfiant blaid gref o ddeuddeg aelod, a cheidw'r fantol rhwng y Rhyddfrydwyr a'r Ceidwadwyr. Diddorol oedd gwrando ar aelodau'r hen bleidiau yn pregethu efengyl hedd, ac na ddylid cyflwyno politics i'r etholiadau lleol; a phwy a fu'n fwy euog o hyn ers pymtheg mlynedd na hwy, yn arbennig oddiar Fesur Addysg 1902 ? 1 < Hyderaf fod y cynrychiolwyr newydd yn Gymreig eu hysbryd, oblegid y mae addysg y ddwy Sir yn gywilyddus o diffvglol yn y Gymraeg; a gwnai'r Tramp gymwynas fawr pe deuai am dro i'r Gogledd i adgofio awdurdod- au addysg fod iaith a elwir "Cym- raeg yn iaith fyw. Oni allai drefnu taith i Eisteddfod Corwen yn Awst, a thaith diwrnod fuasai ganddo i Ruthin, lie y trefnir addysg Sir Ddinbych. Caiff lety'r nos gyda chroesaw mewn anil i fan yn y Sir, a photes maip cyn cysgu. Trefnwyd i ail gychwyn Eisteddfod y Rhos. Cynhelir hi ar y Llun cyntaf o Orffennaf. Y mae gan yr Eistedd- fodwyr yno raglen benigamp. Tawel- wch ydyw testun y Gadair, gyda thair punt o wobr a chadair hardd. Gofynnir Pryddest Goffa hefyd i ddewrion y Rhos, a gwympodd yn y rhyfel, ac englyn ar "Ing," a Phedrog yn beirniadu. Sibrydir fod ym mwriad Gwrecsam i estyn terfynnau y dref, gan gynnwys yr holl adran weithfaol o Frymbo i Gefnmawr. Y bwriad yw ei gwneud yn County Borough. 0 droi'r breuddwyd yn ffaith, byddai poblog- aidd y dref tua deng mil a thriugain; ac yh meddu hunan-lywodraeth ar addysg, y ffyrdd, a'r heddlu. Breudd- j; wyd gwych, eto ofnaf y rhaid i'r trigolion gysgu lawer noson cyn y daw'n ffaith. Problem fawr y cylch yn awr ydyw'r diwaith. Telir miloedd o bunnau yn wythnosol iddynt, a chan mwyaf o'r gweithfeydd brics yn segur. Anodd deall yr awdurdodau. Crochlefir am dai; ni ellir eu hadeiladu heb bridd- feini, a bron yr oil o odynau'r cylch yn oer, a'r miloedd heb waith. ——— Difa'n sydyn a chyffredinol y mae'r "flu" y dyddiau hyn. Bu farw'r cyfaill Richard Edwards, Johnstown, nos Sul wythnos i'r diweddaf ar ol dwy awr o gystudd, ac yntau'n ddeu- ddeg ar hugain oed. Dilynai ei waith yn ddifwlch, a bu deirgwaith yn y capel y Sul hwnnw. Efe oedd un o arweinwyr Plaid Llafur yn y cylch. Syrthiodd yr hynafgwr T. Francis, Penycae, ar ei ffordd i dy ei ferch Llun diweddaf, a bu farw cyn ad-feddiannu .ymwybyddiaeth. Teimlir colled fawr ar ei ol. I Crea'r ffeithiau a ddadlennir ger bron Comisiwn Brenhinol y Glo gryn gyffro yn yr ardal. Ymddengys fod cyfalaf- wyr yr oes bresennol yn gwneud a chyfoeth y cyfnod yr hyn a wnaeth tir feddianwyr trwy'r Enclosure Acts. Nid ydyw eu cyfoeth ond ysbail, ac y mae'n hwyr bryd i'r pulpud roddi sylw i foesoldeb masnach. Beth bynnag a ddaw yn uniongyrchol o'r ymchwil y canlyniadau diweddol fydd chwildroad llwyr ym masnach y byd. Ar ol ffigyrrau Emil Davis dydd Mawrth anodd fydd peidio a g-wg-Li pan welir wagenni Powel. Dyffryn ar reil- ffyrdd y wlad. A'r ffaith yw na ddat- guddiwyd mo'r hanner eto. Oni ellir cael ymchwil cyffelyb i'r fasnach longau a'r alcan a'r dur? Hawdd credu bellach yr hyn a ddywedwyd drosodd a throsodd pe gweithid y glofeydd gyda'r peiriannau diweddar- af o dan lywodraeth ganolog, y gall- esid talu cyflog o bunt y dydd i'r glowr a gwerthu'r glo am bunt y dunnell. Eira ydyw hi yma o hyd, Mr. Gol. Pa nifer o wyddau sydd eto i'w pluo cyn y gwena'r haul, tybed? ERYR.

Dirprwyaeth y Gio. DAD"ENIADAU'R TYSTION. GAN WAS OYFLOG. Daeth Ilawer o ffeithiau tra diddorol i'r amlwg yng nghyfarfodydd Dirprwy- aeth y Glo. Datguddiwyd rhai pethau hynod nad oedd neb ond y rhai sydd mewn cysylltiad a-gos a'r fasnach yn gwybod fawr am danynt. I Rhoddwyd pwys arbennig ar ein bod yn cynhilo mwy ar y glo, a danghoswyd fod y gyfundrefn bresennol o'i weithio yn achosi cryn wastraff. Tynnwyd sylw at hyn yn y DARIAN rai misoedd yn ol, pryd y ceisiwyd profi mai'r glo yw sylfaen ein llwyddiant ymhlith teyrnasoedd y ddaear, ac mai mynd yn ol a wnawn pan dderfydd y glo neu pan a yn rhy ddrud i'w weithio a'i allforio. Ychydig amser yn ol mynegid ein bod yn llosgi tua deugain miliwn o dunelli bob blwyddyn mewn anedd-dai ym Mhrydain, ac yn Ninas Llundain llosgid hanner can mil o dunelli bob dydd ym misoedd y gaeaf. Mae hwn yn swm enfawr, yn enwedig pan gofiom nad yw glo yn nwydd sydd yn cynhyddu gydag amser. Lleihau y mae yn wir. y naill wythnos ar ol y llall, ac mae'r adeg wedi dod pryd y rhaid i'r dyn cyffredin, a'r masnachwr, a pherchenogion gweithdai, a'r Llywodtaeth hefyd, ddy- feisio ffordd i arbed glo ymhob rhyw fodd. Dywed gwyddonwyr y gellir arbed dros hanner can miliwn o dunelli o lo bob blwyddyn ond ei droi yn dry dan, ac mae rhyw gynllun o'r fatit 0 dan ys- tyriaeth y Llywodraeth yn awr. Ar- bedir llawer o wastraff drwy godi nifer cymharol fechan o ffactrioedd trydan mewn lleoedd canolog yn lie bod gen- nym nifer fawr o'r ffactrioedd hyn fel yn awr. Pan, wneir hyn bydd gennym gyflawnder o dry dan at iws y cartref yn ogystal a'r gweithfeydd. Bydd trydan yn y dyddiau hynny yn rhatach na nwy i oleuo'r ty a'r heol, ac yn rhat- ach na glo i gynhesu'r cartref a chogin- io bwydydd, heblaw ei fo.d yn llawer mwy hwylus, yn lanach ac yn iachach. Fel y mae'r glo yn sylfaen diwydiant yn y wlad hon a llawer gwlad arall, y mae iddo hefyd le pwysig yn ein mas- nach dramor. Mae De Cymru'n allforio mwy o lo nag y mae yn ei werthu gax- tref. Am ein bod yn anfon cymaint >> lo i wledyddtramor y galluogir ni i brynu ymborth a gwahanol nwyddau yn y gwledydd hynny a'u cludo yn ol i Brydain am brisiau mor rhesymol. Dyna pam yr oedd Prydain cyn y rhyfel, fel y mae hi'n para i fod eto, y wla,d rataf i fyw ynddi o holl wledydd Ewrop. Yn hyn mae gwahaniaeth dirfawr rhyngom ni a Ffrainc hyd y dydd hwii, a'r prif reswm yw bod gennym ni gymaint o lo i'w werthu i'r gwledydd He y prynir ymborth a nwyddau ereill at ein gwasanaeth. Y flwyddyn cyn y rhyfel codai Prydain fwy o 86,000,000 o dunelli o lo nag a wnai ugain mlynedd cyn hynny. Yn ys- tod yr un cyfod bu'r cynnydd yn Ameri- ca yn 293,000,000 o dunelli, ac yn Ger- mani 85,000,000 o dunelli. Mae ad- noddau America a Germani gyda gol- wg ar y glo yn annhraethol fwy na'r eiddom ni. ac mae'n siwr y gwelir dat- blygiad mawr yn y gwledydd hynny yn bur fuan. Byddant yn cystadlu yn yr un marchnadoedd a niniiau--niae gwledydd fel yr Iseldiroedd a Llychlyn yn awr yn prynu glo gan America--ac os llwyddwn ni i gadw ein hen gwsmer- iaid yn Ne America, ar Gyfandir Ewrop ac yn y De a'r Dwyrain pelli bydd hynny'11 fcwy nag y disgwylia llawer. Gyd a syndod y darllenwyd tystiol- aethau a roddwyd i'r Ddirprwy- aeth, megis yr ychwanegiad diangen ym mhris y glo beth amser yn ol, yr hyn a roes bum miliwn ar hugain o bun- nau. ym mhocedi'r glo-feddianwyr. Mae'r wlad yn talu gormod am lo, ac mae pawb ohonom dan deyrnged o ddiolch i'r Ddirprwyaeth am roddi cymaint o ystyriaeth i achos y cyhoedd yn yr helynt blin cydrhwng y glowyr a'u cyflogwyr. Bu amser pan dybid ein bod yn nesu at yr adeg pan fyddai ein masnacli yn dechreu edwino oherwydd prinder a drudaniaeth glo. O'r braidd y cred neb hynny yn jawr ar ol dadleniadau'r Ddirprwyaeth. Os profodd honno ryw- beth mae wedi profi fod digon o gyfoeth j yn y fasnach, ond ei iawn reoli, i dalu cyflog teg i'r glowr, ynghyda llog rhes- j ymol i'r I cyfalafwr, a hynny heb J wasgu'n o'rmodol ar y prynwr.

SUT Y MAETHA SANATOGEM THE CEITUINE FOOD-TONIC ■ 1 GELLOEDD GWAED A GIAU AR OL Y FFLIW. Gwyddonydd Enwog yn Cwneud Arbrawf Arno Ef ei Hun ac ar Chwe Myfyriwr. Prawf Gweledig fod Sanatogen yn cyn. hyddu nerth bywyd-yn adeiladu'r giaa ac yn deffro'r galluoedd adferol. ^'■ynghofwyd 1121 o'r gwvddonwyr emvociii | sy n —-cyiiatliro mewn anianddysg ym Mhrii-ysgol ltllydycheii-gaii ei feddyg í gymryd Sanatogell ar ol inffliwensa a. | phenderfynodd t'ynnu gweled drosto ei huu a oedd ei effeith iau mor wirioneddol a a; r ymddangosont. j Gwnaeth, o ganlyniad yr arbrofion N- cyi- eiriwyd atynt uchod, nid yn imig arno ei hun a'r chwe myfyriwr, ond hefyd ar geli- ) oedd giau a gwaed anifeiliaid; a phrofwyd ei ddargan i vddiada u yn of alt is gan gyd- lafurwr. Tystiolaeih Hynod. 1 DymaVi ddedfrvd t'el y'i rhoddwyd g'an- i ddo ef ei hun md'Wti dvry erthy* gi a g' y- .)! hoeddwyd yn y I jiincet "Mae'n amlwg y gweithreda Sanatogen fel cyfroydd cryf can belled ag y mae galluoedd adferol y gwaed yn mynd a bod adeiladu'n mynd ymlaen yn y giau." Yna disgrifia "y eytnewidiadau hynod yn fy ngwaed fy hun ar 01 ymborthi ar Sana- togen," a crynhodeb o'i gasgliadau fel y .canlyn yu ertliyclair'r Lancet "Dengys archwiliad a'r Microscope i'r llygad gynnydd bywyd yn system y giau- yn arbennig yng nghelloedd yr ymenydd a ilain y cefn-ar ol ymborthi ar Sana- togen. Ond nid yw'r gwellhad j yn gyfyngedig i genoedd y gwaed a r giau. Dylanwada mewn modd amlwg ac mewn amser hynod fyr (er mor rhyfedcS yr ym- ddengys hynny) ar bob cell yn y corff sydd yn cyfrif ynglyn ag amcanion iechyd." Profwch effeithiau Sanatogen cirosocn eich hun. prynwch flychaid 5/9 gan eich fferyllydd heddyw. Byddwch yn sicr eich bod yn cael gwir Sanatogen, a Ivneii, gan Genatosan Ltd. (Prynwyr lJrydeinig Owmni Sanatogen), 12 Chenies Street, London, W.C. 1— Cadeirydd: Isiarlles Hhondda. (Sylwer: Yn nes ymlaen adenwir Sanatogen yn Genatosan.) Mynnwch y Brand Goreu o Aspirin, GENASPRIN Gwarentir gan Genatosan Ltd. PRUDENTIAL ASSURANCE CO., LTD. SOME 1918 FIGURES. I ORDINARY BRANCH. NEW POLICIES ISSUED, 84,453 Assuring £ 13,846,213 TOTAL PREMIUMS RECEIVED = £ 6,770,839 INCREASE OVER 1917 £ 1,275,634 CLAIMS PAID L-1,802,043 ENDOWMENTS MATURED £ 3,535,933 INDUSTRIAL BRANCH. PREMIUM INCOME L 10,715,566 INCREASE OVER 1917 £1,104,462 CLAIMS PAID, ENDOWMENTS MATURED, &c. £ 5,091,746 FREE POLICIES GRANTED 55,374 TOTAL OF POLICIES NOW IN FORCE ° £ 22,256,570 WAR CLAIMS PAID SINCE AUGUST, 1914. NAVY = £325,151) ARMY C4,484,870 ( TOTAL, £ 4,928,796. CIVILIAN L 118,775 ) INFLUENZA CLAIMS Nov-Dec., 1918 (In- dustrial Branch only) = £ 650,000 > NATIONAL INSURANCE Berofits paid since Jan., 1913, ever » = £ 8,500,000 TOTAL INVESTED FUNDS NOW EXCEED f,109,000,000 GENERAL BRANCH. In addition to LIFE ASSURANCE, the Company transacts FIRE, WORKMEN'S COMPENSATION, PERSONAL ACCIDENT, BURGLARY, MOTOR-CAR, THIRD PARTY, and other forms of GENERAL INSURANCE. Copies of the Annual Balance Sheet, Prospectuses, and all other Information, may be obtained from the Company's Chief Office, Holborn Bars, London, E.C., I District Offices in all lafrge Centres, or from the Local Superintendent— MR. R. WILLIAMS, I I Market Street, Aberdare.