Tarian Y Gweithiwr

Y RHYFFDDOL aMt<t PEDDYGINIAETB AT Y DROPSY, A'R CLEFYDAU PEETHYNOL IDDO, MEGYS TEWDRA. CRAMP. CHWYDDIADAU. POEN CEFN. GWYNT. DIFFYG DWFR. GRAFEL. GWYNTALLAWN CfiWYDD YN Y DER Y BOL. CLUNIAU, TRAED GO RD EWDRA A'R YMYSGAR- AFIACH. OEDD. OERFEL A STIFF- ASTHMA. DRA Y CORFF, CURIAD Y GALON I &c., &c. HUGHES'S DROP PILLS. Rhwylcra y Dropsy a Chwyddiant weithrediad rheolaidd prif beirianau y corff, megys yr Ysgyfaint, yr Aiu, y Galon, y Spleen, a'r Ystumog, nes achosi y clefydau uchod, a llawer i farwolaeth sydyn. Prif feddyginiaeth yr oes at y Dropsy er clefydau a enwyd, yw HUGIIES'S DROPSY PILLS. Y rhai ydynt mor adnabyddus am en heffeithiolrwydd gwyrthiol fel y mae y galwad am danynt yn cynyddu yn ar- uthrol bob blwyddyn. Y mae eu heffeith- iau y fath fel y gellir cyfiif y rhai a dderbyniasant iachatl drwyddynt wrth y miloedd. Un mawr oeddynt yn ymyl y bedd sydd wedi eu hwchau a'u hadferyd trwy HUGHES'S DROPSY PILLS. f&Darllenir y Tystiolaethau cmdynol allan o lawer mewn llaw. 0 YMYL Y BEDD YN OL I FYWYD Syr,—Yr wyf mewn sefyllfa i ddwyn tyst- iolaeth i rinweddau mawr eich HUGHES'S DROPSY PILLS. Y mae yr hon oedd yn ymyl y bedd ac yn dyoddef oddiwrth y Drop sy, Prinder Dwfr, Chwyddiadau mawrion, a'r galon bron ar sefyll, yn awr wedi ei gwellhaa trwyddynt, ac yn teimlo yn wir ddlolodgar. Towyn, Prestatyn. G. DAVIES. GWELLHAD. CYFLWR ANOBEITH IOL. Syr, —Yr wyf yn amgau 2s. 4c. mewn stamps am ddan fox o'ch HUGHES'S DROPSY PILLS. Y mae y person aydd am danynt eisoes wedi cael un, ac y mae wedi gwneuthur mwy o les iddo na dim a Jftfodd eto, ac ni chymer ddim arall. Bu t nwaith yn cael ei dapio, a danfonwyd ef f r Infirmary yn hollol anobeithiol. Gwnaf tt ngoreu i wneuthur eu rhinweddau mawr- a yn hysbys i'r byd. JOHN B. WILLIAMS. 68, Gosforth St., Newcastle-cn- Tyne.. LLAIS O'R AMERICA. Syr,—Rhyfedd yr effaith sydd yn eich Pills clodfawr, sef HUGHES'S DROPSY PILLS. Yr oeddwn wedi bod yn dyoddef am flynydcau gan y Dropsy, Chwydd Mawr, Diffyg Anadl, Gwynt, &c., ac yn cadw y rtly am lawer o amser, a'r doctoriaid wedi rhoddi i fyny, ond wedi cymeryd daa flychaid o'ch Pills chwi, daeth y chwydd I lawr saith modfedd mewn deg diwrnod. Yn awr yr wyf yn holl iach. Clod mawr i ohwl am erioed ei darganfod. ANN MORGANS. Tnmbill, Ohio, America. DIANGFA WYRTHIOL. Anwyl Syr,-Teimlaf hyfrydwch difesur wrth eich hysbysu fod fy lodes fechan, yr hen a fu yn ddiweddar o dan driniaeth eich dlgymhar HUGHES'S DROPSY PILLS, wedi cwbl wellhau. Geneth deuddeg oed oedd hi, ac yr ydoedd o dan ddylanwad y dwyf enbydus y Dropsy, Cynyrcha Chwydd, Difiyg Dwfr, Diffyg Anadl, &c.; wedi ei dlrwaagu i'r fath sefyllfa fel ei hystyrid gan bawb o'i chydnabod yn hollol anfeddygin- iaethol. Clywais son yn ddamweiniol am eich Pills rhagorol, a'r canlyniad yw ei bod yn berffaith iach trwy eu rhinweddau cyfrinol er syndod i'r holl gymydogaeth. Gellwch wneud a fynoch o'r dystiolaeth hon. CATHERINE GRIFFITHS. BryriUan, Aberdaron. GWELLHAD HYNOD. Syr,—Yr wyf yn bur awyddus i'ch hys- bysu o'r effaith hynod a gafodd eich Pills, «ef HUGHES'S DROPSY PILLS, arnaf. Yr wyf wedi bod yn glat lawn am 15 o flynyddau gan y Dropsy, Chwydd Mawr, Gonad y Galon, Asthma, Diffyg Dwfr, Poen yn y Cefn, Arenau, &c. Yr wyf wedi bod nan driniaeth holl ddoctoriaid yr ardal hon, a phob moddion ag yr oedd son am danynt, wedi gwario holl arian fy hun a'm teuln, eto 1 ddim pwrpas o'r diwedd mi a roddalB brawf ar eich Pills rhagorol* chwi, a hynod yw dywedyd, tri blychaid o honynt a'm gwellhaodd yn holliach er syndod i'r holl wiad. Canoedd a allant dystiolaethu i'r fiadth hon. Byth yn ddiolchgar, HANNAH JONES. Westgate, Aberayron. Er mwyn sicrhau pawb rhag tixyll, gofaler cael y TRADE MARK (sef litua Diamond), a'r geiriau 'DROPSY PILLS' oddifewn ar bob blwch, a'r enw JACOB HUGHES ar Stamp y Llywodraeth. Heb hyn twyll ydyw. Ar werth trwy yr holl Deyrnas am la. llc-, 2s. 9.c., a 48. 9c.; trwy y Post, la ac.. 2s. lie., a 4s. 9c., oddiwrth y per tlwiiog,— Jacob Hughes, QBXMICAL & MEDICAL LABORATORY PENARTH, CARDIFF, ENGLAND (late LXANEHY). Home and Foreign Depot. Allan o'r Drycb,' America. TARANER EF I LAWR I'R OESOEDD. Pob peth da s irdd deilwng o gael ei hysbysn bawb yn mhob man, ac i bob cenedl ac iaitb. Felly dylem hysbysu mawr ddaioni ^UINIHE EIITEES GWILYM EVANS, Gan fod Mr. Gwilym Evans wedi gosod ei bollgytJeddfau meddyliol ar waitb i ddar ganfod y feddyginiaeth ryfeddol hon Nid ymsdrodd gwag ydyw hwn, fel y profa y tystiolaetbau afrifed a ddaw i law yn ddyddlol; ao Did ymffroht ffol a disail 1 a hyny er mwyn dallu yr anwybodue, cany j gwrandawer beth ddywed y bobl: Bom glaf o ddiffyg tienliad ac iselder yBbryd medd un), cefais botelaid o Quinine Bitters, ac wele yr wyf yn iach.' 1 Collais fy iechyd dyoddefftis am flynyddau gan ddiffyg treul, iad (medd yr ail), gwelais hanes y Bitters, cefais bwynt—hyn sydd yn egluro am fy ngolwg iaobns yn bresenol.' 4Yr oedd arnaf plwyfan (medd y trydydd), cymerais y Bitters, a iach yd wyf—diolch cm hyny. I Cefais draffeith gan y dwfr (m6dd y ped- werydd), defayddiais y Quinine Bitters, EC nid wyf mwyach yn dyoddef o'r herwydd.' Coilais fy ngbysgn lawer gwaith o herwydd llesgpdd ysbryd (medd y pnmed), cymerais Qainiije Bitters Gwilym Evans, bellach yr wyf yn iach.' 'Bu arnaf boen arteitbiol (medd y chweohed) yn fy mhen yn ddydd iol, heddyw yr wyf yn iach; yr achcs ydyw defnyddio Quinine Bitters Evans.' I Clcfyd yr atenaulloedd fy ngofidio am flynyddau (medd y seithfed), ond dim mwyach, canys cefais y Quinine Bitters enwog oddiwrth Gwilym Evans.' I A oes bosibl imi ddyfod fel rhyw ddyn arall ato (gofyna yr wythfed), a chael gwared o'r hen ddyfrglwyf (dropsy)? Oes. cjiher Quinine Bitters Gwilym Elvaus; cefais i w&redigaeth, ac y mae i'w gael i tithaD. I Quinine Bitters Gwilym Evans. Gwrandawer ato beth ddywed un o'r cwm- peini cyfanwerthol mwyaf mewn meddyg iniaethau yn y wlad am ei werthiad, eef y Mri. Sheeban & Co., Utica. N.Y.: Y mae yn rhyfeddod ao yn ddirgelwch mawr i ni pabam y mae y Quinine Bitters wedi enill y fath boblogrwydd trwy y wlad mor gyflym ao mewn morlleiadoaIDser. Nis gwyddom am gyffeitiau newyddion yn gwerthu mor gyflym a hwn, ac y mae yn gworthn ar nerth ei rinwedi ei hun, fel y mae y tyst- iolaethau afrifed a dderbyniwn yn profi- llawer o honyut a ddywedant fod y Bit- ters yn cynwys mwy o lawer o ragoriaethau nag a hawlir gan Gwilym Evans.' Quinine Bitters Gwilym Evans. Clefyd y galon sydd yn beth peryglus iawn, llawer yn myned yn ebyrth eydyn iddo yn anamserol; ond y mae y Quinine Bitters yn burydd y galon. yn noddydd so yn falm, ie, yn berffaith feddyginiaeth. Clywer beth a ddywed Mri Evans a'i fab, oyffefcwyr Kingston, Pa.: I Mae genym lawer o dystiolaethau neillduol am y Bit ters oddiwrth bersonau yn dyoddef oddi- wrth glefyd y galon, y rhai a dystiolaethant ao a ddiolchant am yr iachad y maent wedi gael gan y Bitters. Ni fu genym erioed gyfferi yn gwerthu mor gyflym ao yn rhoddi cystal boddlonrwydd.' Quinine Bitters Gwilym Evans. Mae cur yn y pen yn beth annymunol iawn, ao yn gosod dyn yn ddigalon; coda y peth oddiwrth afreoleiddiwch yr ystcmog. Y mae cysylltiad agos rhwng hyn a diffyg treuliad—ceir poen rbwng yr ysgwyddau, poen yn yr ochrau, poen yn yr arenau, trafferth yn yr afu a'r amgylchoedd, y cwbl yn cydredeg ao yn cvdymdrechu i ddadfeilio y babell briddlyd. Dywedodd Mr. B. Armstrong, oyffeirwr Wilkesbarre, Pa., fel y canlyn: I Y mae llawer o bobl wedi dyfod a thystiolaethau ardderchcg i mi parth yr effaith ddymunol a'r watedig- aeth odidcg y maent wedi gael oddiwrth gur yn y pen, diffyg treuliad, poen rhwng yr yggwyddau, clefyd Bright (Bright's di- sease) ar yr arenan. &c., trwy ddefDyddio y Quinine Bitters. Ni welais gyfferi breijit- edig ericed o'r blaen yn cael y fath enwog- rwydd ao yn rhoddi y fath foddloarwydd. Quinine Bitters Gwilym Evans. Wele eto dystiolaeth Williams a Price cyfferwyr, Cambria, Wisconsin: Y mae y, Qainine Bitters yn rhoddi cyflawn foddlon- rwydd yn y cyloboedd hyn, ac yr ydym wedi bod yn rbyfeddu llawer gwaith am y galw mawr sydd am dano rhaid ei fod yn wir thinweddol. Ni werthasom erioed un- rhyw beth sydd yn enill cymaint o ym. ddiried, ac yn dwyn i ni gymaint o gws meriaid. Y mae y Bitters yn fwy_effeithioi law(ll Dati hawliad.' Quinine Bitters Gwilym Evans. Rhoddwn eto dystiolaeth dyn sydd wedl dyoddef oddiwrth leBgedd a braidd pob math o afiechyd. Wele dalfariyd o'i lytbyr:— I Plymouth, Pa., Rhagfyr 6sd, 1884.- Anwyl Syr,—Gyda phleser yr wyf yn teimlo fy ngallu i dystiolaethu am rinwedd ar dderchog eioh Quinine Bitters-y mae yn bollol y peth iawn. Bum am amser mawr mewn gwir an gen am gyffer o'r fath fel cryibaydd cyffredinol. ao yn fwy neillduol at y diffyg anadl, a phryd bynag y byddo angen oyfferi at y Malaria, y Bitters ydyw y peth iawn. Mewn gair, nis gallaf fi fod hebddo a gwneud fy ngwaitb. Yr eiddooh, &o.,—PHn.up HUNT. Mae y rhai uchod yn ddigon o'r canoedd lawer sydd ar law i brofinasgellit cael dim cyffelyb at ddiffyg treuliad aciselder ysbryd, anhwylder y giau, our yn y pen, poen rhwng yr ysgwyddau, dolur y galon, a'r holl an hwylderau sydd yn tarddu oddiwrth af- reoleiddiwch yr ystomog; ac fel purydd y gwaed nis gellir cael gwell, canys wele ei gynwys, set Quinine, Centian, Sarsaparilla, Burdock, Dant y Llew, Lavender a Saffron, yr oil o'r rhai.hyn, yn ol gwybodseth gyfftedinol dynoliaeth am danynt, sydd y llyeiBu mwyaf enwog fel purt digion; felly wrth eu defnyddio ni ddyoddefir oddiwrth chwydd yn yr aelodaut. y dyfrglwyf, y ffiamwydden dan, llygriadau y cnawd, oochni a phoethder yn y croen, amrywliw- iaeth yn y croen, a'r afrifed betbau a ganlyna acmhuredd y gwaed. Felly, a ydym yn troseddu ar gyfiawnder witk waeddi yn groch ? Tystiolaeth YlParch. Dr. Roberts, arolygydd y Wawr.' Gan ein bod Wedi gwneud prawf persoael o rinwedd y cyffer medddgol hwn, yr ydym, heb betrnsder, yn gallu ei arganmol a'i argymhell i ymarferiad gan y rhai a flicir ga'n wahanol anhwylderan. Yr ydym, wedi defnyddio dwy botelaid o bono, yn galla dwyn tystiolaeth oddiar broflad ei fod yn adgyfnerthu y gewynau, yn bywiocau yr axchwaeth, yn rheoleiddio gweithrediadau y cylla, yrafu, "tr arenau, a thrwy yr oil yn prcfi yn fecdithiol i'r cyfansoddiad. Da genym ddeall fod llaweroedd, fel ninau, yn ymwybodol o'i werth a'i rinwedd. Teilynga wattbiad cyffredinol. Gellir ei gael gan wahanol ddruggists trwy y wlad. JOYFARWYDDIADAU I'W PWROASU. Gofyner yn eglur am Quinine Bitters Gwilym Evans. Y mae ar werth gan fferyllwyr a gwerth- wyr braintfeddyginiaethautrwy'r deyrnas, ar Gyfandir Ewrop, yn America, Affrica, yr Aifft, Cyprus, Awstralia, New Zealand, &c., mewn potelau 2s. 9c. a 4s. 6c ac mewn biyohau 12s. 6c yr un. Gellir arbed Bwllt wrth brynu potel 4s. 6c.—y mae yn oynwys ddwywaith gymaint a'r botel 2s. 9o. Er cael gwir Bitters, gofyner fel hyn :•— Potelaid o QUININE BITTERS GWILYM EVANS,' a gofaler am weled enw Gwilym Evans, F.C.S., M.P.S., yn brintiedig ar Stamp y Llywoaraeth ar wddf pob potel. D, S.-Os teimlixanhawsder i'w pwroaau, gellir eu o&el oddiwrth yr awdwr yn ddi- drawl drwy y Parcel Post am v prisoedd a ncdwyd, I Miss Maggie Jones-More wood, | Medalist, R.A.M., Soprano, and Miss Sarah Jones, M.C.W., Contralto, Are open to accept engagements in Oratorio & Miscellaneous Concerts, and Operas. mapply at 4, Trinity Place, Swansea. TOWN HALL, CASTELLNEDD. Cynelir EISTEDDFOD yn y lie uchod Tach. 7fed, 1885. Beirniad y gerddoriaeth,—Mr. T. Samuel, Capcoch, Aberdar. Beirniad yr adrodd a'r englynion,—Mr. D. Michael (Dewi Afan), Cwmafon. Cadeirydd ac arweinydd,-Dewi Afan. I'r cor (heb fod dan 30 mewn rhif) a gano yn oreu 'Jerusalem, fy Nghartref Gwiw' (Mason), yn Gymraeg neu yn Saesonaeg, gwobr 5p. a baton i'r arweinydd. I'r parti (beb fod dan 16 mewn nifer) a gano yn oreu 'Sleep, gentle lady' (Bishop), gwobr 2p. Ceir manylion pellach ar y program, i'w gael gan yr Ysg., WALTER DAVIES, 10, Eastgate Terrace, Neath, am lc.; trwy y post, l^c. EISTEDDFOD GERDDOROL CYD- WELI. Cynelir yr Eisteddfod uchod mewn lie cyfieus Sulgwyn, Mehefin 13eg, 1886. I'r cor (heb fod dan 150 na thros 200 mewn rhif) a gano yn oreu Why, my soul, art thou so vexed ?' (from Mendelssohn's 42nd Psalm), gwobr 30p. I'r cor (heb fod o dan 50 mewn rhif) a gano yn oreu yr unawd a chydgan, 10, cadw ni' (Storm Tiberias), gwobr 8p. J'r parti o wrywod (heb fod dan 20 mewn rhif) a gano yn oreu 'We are the young Musicians' (Gwilym Gwent), gwobr 4p. Fe fydd y program a'r holl destynau yn barod dechreu y flwyddyn 1886. Yr elw at Ysgoldy Newydd Capel y Morfa. Ysgrifenydd (pro tern.),—WM. HARRIS, Park Villa, Kidwelly. Ebenezer, Aberafan. CYNELIR PUMED EISTEDDFOD Flyn- yddol v capel uchod yn Neuadd Gy- hoeddus y Dref, Rhagfyr 26ain, 1885, ac nid dydd Nadoiig fel arfer. Llywydd y dydd,—T. D. Daniel, Ysw., Coed. Pare. Arweinydd, a beirniad yr '>droddiadau, -Parch. 0. Waldo James. Beirniad y canu, —Dr. Frost, Caerdydd. Cyfeiles,—Mrs. Frost. Prif ddarn,—I'r cor a gano yn oreu 'Hallelu- jah Chorus' (Handel\ gwobr 15p. ? I'r parti, heb fod dan 20 mewn rhif, a gano yn oren 'Nyni yw'r meibion cerddgar,' gwobr Ip 10s. Solo Soprano, 'I know that my Redeemer Iiveth,' gwobr 10s. Solo Tenor, 'Baner ein Gwlad' (Dr. Parry), gwobr 10s Solo Bass, 'Arm, arm, ye brave' (Judas), gwobr 10s. Deuawd, 'Corn y Gad' (Emlyn Evans), gwobr 15s. Cynelir cyngherdd ardderchog yn yr hwyr, pryd y gwasanaethir gan Dr. Frost, Mrs. Frost, a cherddorion enwog ereill. Y mae y program yn barod, ac i'w gael gan yr ysgrifenydd am y pris arferol.—TALIESIN REES, 1, Pritchard St. Aberavon. Pob gohebiaethau ac Ysgrifau i'w hanfon at "Editor, TARIAN Office, Aberdare.' Pob Taliadau ac Hysbysiadau i'w cyfeirio at "Mills & Lynch, TARIAN Office, Aberdare."

CYMRAEG YN YR YSGOLION DYDDIOL. Dyma v pwnc sydd yn ymwthio i'r ffrynt gyda chyfiymdra y dyddiau hyn. Cafodd y symudiad ysgogiad grymus tuag yn mlaen yn Eisteddfod Aberdar, a byth oddiar hyny y mae fel caseg eira yn treiglo rhagddo, gan enill nerth a dylan- wad gyda phrysurdeb. Pe na buasai Eisteddfod Aberdar wedi gwneud mwy na rhoddi cychwyniad grymus i'r mudiad pwysig hwn, buasai wedi talu ei ffordd yn dda am bob cost a thrafferth yr aed iddo er ei mwyn. Y trueni mawr yw na fuasai rhyw rai yn ymgymeryd a dadleu y pwysigrwydd a'r priodoldeb o gael Cymraeg i'r ysgoliou dyddiol lianer can mlynedd yn ol. Hhai llwfr iawn oedd ein henafiaid, yr oeddent yn cymeryd pob triniaeth a weinyddid iddynt gan y Saeson heb fawr iawn o gwyno, chwaeth- ach ymdrech i gael diwygiad. O ganlyn- iad aeth pob peth yn Saesneg; yr ysgol- ion dyddiol yn Saesneg, yr iaith yn y llysoedd gwladol yn Saesneg, a chrefydd mewn Ilawer o fanau yn Saesneg. Saeson oedd yr esgobion, a Saeson oedd y barn- wyr. Saeson oedd goruchwylwyr pob ystad yn mron, a Saeson oedd swyddog- ion y llywodraeth. Trueni na fuasai rhywrai o wladgarwyr y dyddiau gynt wedi protestio yn erbyn peth fel hyn, ac wedi penderfynu mynu diwygiad. Ond boddlonai ein henafiaid ar gwyno ychydig, a thorai ambell un o'r beirdd allan i ddat- gan eu teimlad mewn cerdd-duchan. Nis gwyddom am ddim mwy goganus a chym- ysg o wawd a cbondemniad, na chan Jac Glanygors a'r Sesiwn yn Nghymru. Y mae yn llosgi fel halen ar gnawd noeth. Ond gyda'r eithriad o ryw ychydig gwyno a thuchanganu, derbyniai yr hen Gymry y driniaeth a welai y Saeson yn dda ei chymhwyso atynt, heb un ymdrech neill- duol i gael ymwared oddiwrth y fath orthrwm. Ond gwell hwyr na hwyrach. Ac y mae y genedJ yn y dyddiau diweddaf hyn wedi deffroi o'i chwsg i raddau, wedi dod i ddeall beth yw ei hawliau cyflawn. ac hefyd ei nerth. Nid oes raid ond i'r genedl wneud ei meddwl i fyny, a phen- derfynu mynu cael yr hyn sydd yn g/fiawn iddi, ac y mae yn sicr o'i gael. Nis gall unrhyw lywodraeth, bydded Geidwadol neu Rhyddfrydig, fforddio an- wybyddu llais y genedl Gymreig. Os penderfyna cenedl y Cymry ei fod yn anhebgorol angenrheidiol cael Cymraeg i'r ysgolion dyddiol, ac yr ydym yn meddwl y bydd llais y wlad yn cael ei ddatgan yn groew ar y mater hwn yn fuan, gellir edrych ar hyny fel wedi ei gyflawni. Da genym am sefydliad cymdeithas i gario yr amcan hwn allan, ac yr ydym yn gobeithio y rhydd holl ddarllenwyr y DARIAN eu cefnogaeth wresocaf i'r gym- deithas hon. Yn Mhrydain, rhaid cael cymdeithas i gario allan bob amcan pwysig. Ni fedrwyd rhoddi pen ar gaeth- wasenaeth, na diddymu deddfau yr yd, na chario allan lu o amcanion gogoneddus ereill, ond trwy ffurfio cymdeithasau i'r perwyl. A'r un fath gyda golwg ar gael Cymraeg i'r ysgolion dyddiol. Gwelwn fod y cymdeithas hon yn barod wedi de- chreu cynhyrfu gwrthwynebiad; ond y mae y gwrthwynebiad yn codi gan mwyaf o herwydd camddeall ei hamcan. Tybia rhai mai ymgais sydd am dragywyddoli yr iaith Gymraeg, ac atal y dylif Saesneg -.7 1 sydd yn rhuthro dros y wlad gan fygwth claddu yr hen iaith yn mysg ysbwrial y pethau a fu. Camgymeriad ydyw hyn. c,Y Yr ydym ni, yr un fath a'r Hybarch Archddiacon Griffiths, yn foddlon gadael i'r Gymraeg benderfynu ei thynghed ei hun. Da genym fyddai iddi fyw ddydd- iau y ddaear, ond pe gwelem hi yn marw o herwydd fod y darfodedigaeth wedi ym- aflyd yn ei chyfansoddiad, ni fyddem yn rhjdeg an hanadl yn ein gwddf i chwilio am gwacs i geisio symud yr afiechyd. Nid oes genym ffydd mewn cwacs na chwacyddiaeth. Nid amcan blaenaf y gymdeithas sydd wedi ei sefydlu er cael y Gymraeg i'r ysgolion dyddiol yw ceisio propio yr hen iaith i fyny; nid gwneud ymdrech i gadw yr hen Omeraeg yn fyw, ond yn hytrach eu defnyddio tra yn fyw. Nis gellir cau allan o olwg, y ffaith fod miloedd o blant, yn arbenig ar hyd a lied y wlad, nad ydynt yn gwybod ond y nesaf peth i ddim o Saesneg Cymry un iaith ydynt, a'r amcan mewn golwg yw dysgu y rhai hyn mewn Saesneg, trwy gyfrwng yr iaith a ddeallir ganddynt. Tra y byddo yr ysgolfeistr yn llefaru yn iaith Hengist, y mae ef yn farbariad i'r plant, a'r plant yn farbariaid iddo yntau. Byddai yn Ilawn cystal iddo frygawthan yn nhafodieithoedd Ynysoedd Mor y De, a siarad Saesneg mewn rhai o ardaloedd gwledig Cymru, hyd yn nod y dyddiau hyn. Mewn llawer man gorfodir yr ysgolfeistriaid yn bresenol i wneud defn- ydd o'r Gymraeg. Nid yw yn bosibl addysgu ond trwy ddefnyddio yr hyn sydd yn cael ei. wybod, yn allwedd i ddatgloi trysorau yr anwybyddus. Cof genym am danom ein hunain, a lluaws o'n cyfoedion, yn yr ysgol ddyddiol yn ceisio dysgu rhyfyddiaeth, a'r helynt oedd i dreio deall a gwneud y sum. Yr oedd y cwestiwn yn Saesneg, felly nid oeddem yn gwybod beth a ofynid genym; yr oedd y rheolau yn Saesneg, ac felly nid oeddent yn un math o gyfarwyddid i ni. Ac oni bai fod yr athraw weithiau yn egluro trwy gyfrwng y Gymraeg, buasem yn ymadael o'r ysgol mor onest ag yr aethom iddi. Diau mai camgymeryd amcan y mud- iad barodd i ysgrifenydd diweddar Eisteddfod Caerdydd wrthwynebu yn Aberdar, a thrwy y wasg ar ol hyny. Ar yr un pryd, ysgrifenwyd rhai pethau ganddo ef oedd yn disgyn yn dra chwith- yg oddiar ysgrifbin ysgrifenydd eistedd- fod. Awgrymai mai goreu pa gyntaf i'r Gymraeg farw, ac nad oedd yn cynwys dim llenyddiaeth teilwng o'r enw, ond y Mabinogion ac ychydig o'r Trioedd. Dim llenyddiaeth yn y Gymraeg ? Beth am y Bardd Cwsg ? Beth am hymnau Wil- liams Pantycelyn ? Beth am farddon- iaeth Goronwy Owain, Robert ap Gwilym Ddu, ac Eben Fardd 1 Beth am ysgrif- eniadau Dr. Edwards o'r Bala ? Ychydig all ddarllen y gweitbiau a nodwyd gyda meddylgarwch, heb deimlo fod yr iaith Gymraeg yn cynwys trysorau sydd yn teilyngu anfarwoldeb iddi. Ond nid cadw y Gymraeg yn fyw yw yr amcan fel y dywedasom, ond gwneud chwareu teg a plant y Cymry; eu gosod ar yr un tir a deiliaid eraill ei Mawrhydi. Da genym fod dynion ag y mae gan y genedl ymddiried ynddynt yn cymeryd llaw flaen yn y mudiad teilwng hwn. Ni theiailir fawr oddiwrth y gwrthwynebiad sydd yn codi o Gaerdydd, ac oddiwrth y Proifeswr Vance Smith. Beth wyr Vance Smith am anhawsderau Cymro uniaith, nac ychwaith am dynåwch a melusder yr iaith Gymraeg ? Nid ydym yn myned i gymeryd arglwyddiaethu arnom gan estroniaid, na chan dylwyth Die Sion Dafydd. Hyderwn y bydd cyfarfod nesaf y gymdeitbas yn Nghaerdydd yn llwyddiant mawr.

MAEWOLAEjlH S. R. Y mae yr hen batriarch gwladgarol S. R. wedi huno yn yr angeu. Pe buasai hyn yn dygwydd ddeugain mlynedd yn ol buasai yjDywysogaeth yn teimlo trwy- ddi; nid oedd enw neb yn fwy poblog- aidd yr adeg hono na'i enw ef; ond y mae cenhedlaeth arall wedi codi nad ad- waenant S. R. Yr oedd yn ddyn o allu mawr, a'r gallu hwnw yn un amrywiol, yn hylaw at unrhyw orchwyl braidd. Gallai farddoni a chyfieithu barddoniaeth yn felus iawn, fel y prawf 'Yamba,' a Draw, draw ar y cefnfor: Yr oedd yn bregethwr rhagorol, yn un o'r siaradwyr cyfiymaf a glywsom a'n clustiau. Ac yr oedd yn ddadleuydd diail. Yn wir, dyma lie yr oedd cuddiad ei nerth credwn na chafodd ei goncro erioed, oblegid ym- laddai fel dallhuan a'i faglau i fyny. Yr oedd yn orhoff o ryfel bapyr; aroglau ryfel o bell fel y march y sonir am dano yn llyfr Job. Bu mewn llu o ysgarmes- oedd yn ei fywyd, ac ymdaflai yntau i bob ymdrech gyda holl yni a holl frwd- frydedd ei natur. Cof genym am y ddadl rhyngddo a Dr. Edwards y Bala ar natur eglwys credai y Methodistiaid mai Dr. Edwards gafodd y dydd, a chredai yr Annibynwyr mai S. R. a gurodd. Efe oedd arwr Armibyniaeth yr adeg hono. Gwnaeth yr hen .batriarch S. R. lawer o gamsyniadau yn' ei flynyddoedd di- weddaf. Camgymeriad dybrid ynddo oedd myned i fyw i dalaeth gaeth yr America ar ol ei holl ymdrech o blaid rhyddid clywsom ef ei hun yn cyfaddef y camgymeriad hwn. Ac ni bu heb wneud nifer o gamsyniadau ar ol dych- welyd yn ei o 1; bu i raddau yn ddraen yn ystlys ei enwad ei hun. Ond credwn wedi'r cwbl fod ei galon yn ei lie. Diau genym ei fod yn wladgarwr pur-ei fod yn caru Cymru a'i holl galon. Buasai yn dda genym weled enwau ychwaneg o weinidogion yr Annibynwyr yn ei ang- ladd: gallesid claddu y fwyell yr adeg hon. Heddwch i'w lwch.

RHYMNI. CYFARFOD MAWR YR YMGEISYDD RHYDD- FRYDOL.—Nos Iau diweddaf, talodd C. M. Warmington, Ysw., yr ymgeisydd Rhydd- frydol, ymweliad &'r lie. Daeth tyrfa luosog yn nghyd i wrando arno yn nghapel Moriah. Cymerwyd y gadair am haner awr wedi saith gan Mr. T. Twynog Jeffreys. Cynygiwyd y penderfyniad cyntaf, sef ymddiriedaeth yn Mr. Gladstone, gan F. Dixon, Ysw. Eiliwyd ef gan y Parch. J. Owens, a chefnogwyd gan Mr. Warmington mewn araeth alluog, yr hon roddodd foddlonrwydd neillduol i'r dyrfa. Cynygiwyd gan y Parch. J. R. -Evans, ac eiliwyd gan Mr. John Jones, ein bod yn ymrwymo i wneud ein goreu i ddychwelyd Mr. Warmington yn aelod dros y rhan hon o sir Fynwy yn yr etholiad nesaf. Rhoddwyd derbyniad brwdfrydig iddo ef a Mrs. Warmington. Cynygiodd Mr Warming- ton ac eiliodd C. Dauncey, Ysw., ddiolch- garweh gwresog i'r cadeirydd am lywyddu mor rhagorol. ETHOLWR.

BETHANIA, ABERDAR. Dydd Sul, Hydref 4ydd, darfu iddosbarth Mr. Owen Rees, perthynol i Ysgol Sabbothol y capel uchod, gyflwyno i'w hathraw fel ar- ddangosiad o'u parch iddo a'u hedmygedd o hono, bar o wydrau aur ysblenydd. Cyflwyn- wyd yr anrheg yn gyhoeddus dros y dosbarth gan Mr. Samuel Powell, gan ddwyn tystiol- aeth i alluoedd digymhar Mr. Rees fel athraw. Dywedodd Mr. Rees ei fod wedi bod yn athraw am haner can' mlynedd— 30 yn Aberdar, a'i fod yn penderfynu parhau hyd y gallo. Siaradodd amryw athrawon a brodyr ereill, o'r dosbarth ac yn gyffredinol, a'r oil yn dwyn gair da i Mr. Rees. Dymunwn hir oes i Mr. Rees i wasanaethu yn Bethania, Aberdar, fel athraw i'r Ysgol Sabbothol.- DEILIAD.

YSGOLDY TYCHWYTH, MAESTEG. Cynaliwyd cyfarfod cystadleuol yn y He- uchod nos Fercher, Medi 30ain, pryd y gwobrwywyd yr ymgaiswyr llwyddianus ar y testynau canlynol :—' 'Rwyf.yn dyfod dau yn cvstadlu—goreu, Tom Jones. Cana Bugeiles y Wyddfa tair yn cystadlu—- goreu, Miss A. Thomas. I Bias Gogerddan j* chwech yn cystadlu—goreu, W. Williams (Gwilym Taf). Adrodd Y baban diwrnod oed;' pump yn cynyg-goreu, Mr. James Rees. Canu Cydgan y Morwyr dau parti yn cystadlu—goreu, parti o Tabor, dan ar- weiniad Mr. J. Jones (Eos Honddu). Beirn* iadaeth y tri phenili goreu i'r' GIowr;' chwech i fewn—goreu, Ieuan Tir larll. Darllen. cerddoriaeth ar y pryd goreu, Mr. Urias Salmon. Canu Mae'n Gymro Byth;' saith yn cystadlu—goreu, Gomer Davies. Canu Bavaria tri chor yn cystadlu rhanwyd y wobr rhwng Tabor, dan arweiniad Eos Hon- ddu, a chor Carmel, dan arweiniad Mr. Llewelyn Watkins. Beirniad y gerddoriaeth oedd Mr. Samuel Aubrey y farddoniaeth a'r adrodd, Mr. Zachariah Jenkins. Y nae yn dda genyf ddweyd i bawb gael eu llwyr fodd- loni. —YMWELYDD.

CALFARIA, TREDEGAR. Medi 27ain a'r 28ain, cynaliodd yr eglwys uchod ei chyfarfodydd pregethu, pryd y gwasanaethodd y brodyr E. Roberts, J. Roberts, B. D. John, a Cole, o Benybont. Yr oedd yr efengylwyr yn traethn gyda nerth. Da iawn genym weled agwedd mor gysurus ar yr achos yn Nghalfaria. Mae yma weinidog da a gweithgar iawn, sef Mr. Parry. Diaconiaid hefyd yn ffyddlon, ac yn deall eu gwaith; felly, niEte'r achos yn llwyddo ac nid yn marw. Da oedd geuyf weled y geiriau canlynol yn argraffedig yn y lobbi:— Free sittings, free offrings seddau rhydd a. chyfraniadau rhydd a gwirfoddol sydd yma,' acnid heddgeidwaid Phariseaidd yn cerdded o dy i dy i godi y dreth gan ormesu y tlawd a'r gwan. Eweh yn mlaen, frodyr, gan orchfygu a buddugoliaethu, gan arfer ya eich plith yr hen ddull Apostolaidd, ac nid cynllwynion ffol ac Anghristionogol fel mae llawer y dyddiau hyn. Yr efengyllwyddo eto o enau Mr. Parry i argyhoeddi pechadur- iaid, yr hwn sydd a'i holl egni yn y gwaith. Llwyddiant iddo medd— IAGO BACH.

ELIM, PENYDARRAN. Cynaliodd yr eglwys uchod ei chyfarfodydd blynyddol Sul a Llun, y 27ain a'r 28ain cyn- fisol, pryd y gwasanaethodd y brodyr a'r chwaer canlynol,—J. Thomas Caerfyrddin.; J. Mills, Abernant; a Miss E. A. Lovett,s Merthyr. Bu Miss Lovett yn pregethu am ddau y Sul yn Horeb (A.), trwy garedig- rwydd y brodyr yno yn rhoi benthvg y capel Cawsom gynulleidfaoedd mawrion, a chasgl- iadau da, wrth ystyried sefyllfa masnach. Cawsom bregethau da" v brodyr a'n chwaer yn eu hwyliau yn traddodi y gair gyda dy- lanwad mawr. J. RICHARDS.

Y LLOFRUDDIAETH YN ABERTAWE. Dydd Iau diweddaf, dygwyd o flaen yn. adon Abertawe, y dyn ieuanc Walter Charles Jenkins, ar y cyhuddiad o lof- ruddio ei feistr, William Graham Smith, r u grocer, Awst y 15fed. Y mae y carcharor er yr adeg hono wedi bod yn dyoddef oddiwrth effeithiau archoll yn ei fynwes, trwy iddo, wedi cyflawni y llofruddiaeth, ymgeisio at gyflawni hunanladdiad. Ym- ddangosai mewn iechyd gweddol, ac wedi ymwisgo mewn du. Galwyd ar amryw dystioD, ond ni chafwyd dim na chy- hoeddwyd genym yn flaenoroL Yn gweithredu dan gyfarwyddyd ei gyf- reithiwr, dywedodd y carcharor mewn llais isel, ei fod yn cadw ei amddiffyniad. Trosglwyddwyd ef i sefyll ei brawf yn y sesiwn nesaf, a symudwyd ef i'r carehar i aros yr adeg.

GENEDIGAETHAU. Medi y 15fed, priod Mr. William Tones, washman, Ystalyfera ar ferch, a gel wir ei henw yn Catherine. Medi yr 17fed, priod Mr. David Davies Barry, assorter, Ystalyfera, ar fachgen, a gelwir ei enw ef yn John. Ar yr 17eg o'r mis diweddaf, rhoddodcl priod Mr. David Harries (Tawelyn), Bryn- hyfryd, enedigaeth i faohgeri, a gelwir ef ym Thomas Grant. Bydded iddo foddiaflti galluoedd mawrion fel y gwron hwnw, a bod o ddefnydd i gymdeithas yn gyffredinol. Dilyned lwybrau rhinwedd a duwioldeb fel | gallo fyned drwy'r byd yn goncwerwr ar boh drwg.

TELEGRAM NEWYDD CHWE' CHEINIOG. Oddiwrth At "Barclay, "Tudor, Llundain." Aberdare." "Danfonwch i mi ar unwaith 1,000 o boteli o'ch bydenwog 'Tudor Williams' Bal- sam of Honey,' y mae fy nghwsmeriaid yn siarad yn uchel am ei effeithioldeb."

EBENEZER, TONYPANDY. Cynaliwyd cyngherdd yn y lie uchod nos lau, Hydref laf, 1885, pryd y gwasanteth- wyd gan yr enwogion :-Miss S. Morris (Llinos y Duffrvn), Maesteg Mr W. Prosser (Ap Cynlais), Treorei; Eos Morlais, Aber- tawe; J. John, Llwynpia ac E. Thomas (Llew Rhondda), Treorci. Chwereuwyd y perdoneg gan Mrs. Bessie Price Lloyd, Tonypandy. Yr oedd y gyngherdd yn llwyddiant perffaith, y canu yn rhagorol, a chafwyd cynulliad da. LLANO.

NAZARETH, TREWILLIAM. Cynaliodd y Methodistiaid Calfinaidd yn y lie uchod eu cyfarfodydd haner-blynyddol eleni, nos Sadwrn, dydd Sul, a'r Llun can- lynol, sef y 4ydd, 5ed, a'r 6ed cyfisol. Y gweinidogion fu yn gwasanaethu oeddynt— Parch J. Pritchard, Amlwch Parch. D. James, Llaneurwg; a'r Parch. W. Lewis, Pontfaen. Cafwyd cynulleidfaoedd lluosog, ac arwyddion amlwg fod y pregethu dan arddeliad mawr. Yr ydym yn credu fod yma lawer iawn wedi eu clwyfo, ac y ceir eu gweled yn rhestru dan faner yr Iesu. Yr ydym yn credu eu bod wedi cael casgliadau lied dda ar y cyfan ac ystyried fod masnach wedi bod mor araf yn y gymydogaeth yn ddiweddar. Nid oes genym ond dymuno pob llwyddiant i'r eglwys weithgar hon, ac y bydd iddynt yn y dyfodol gael ychwanegiad mawr yn ei rhif, y rhai a fyddo yn 4 Israel- iaid yn wir, yn y rhai ni bydd twyll.' Duw yn rhwydd iddynt yw dymuniad DIDYMUS.

ABERDAR—MARWOLAETH. Medi y 26ain, yn 32 mlwydd oed, bu farw Mr. Thomas Roberts, 11, St John Street, Trecynon. Ni chafodd yr ymadawedig ond cystudd byr cyn ymadael a'r fuchedd hon. Bu yn ngwasanaeth cwmni y Great Western Railway am ddeunaw mlynedd, yn ngorsaf Aberdar, ac yr oedd yn uchel iawn yn serch ei gydswyddogion, ac yn barchus gan bawb a'i adwaenai; yr oedd hefyd yn aelod er yn ieuanc yn Bethel (A.) Gadawodd weddw a dau o blant bychain i alaru eu colled ar ei ol. Yr Arglwydd daeno ei aden glyd dros ein hanwyl chwaer a'i rhai bychain yn eu trallod blin. Dydd Mawrth canlynol, hebryngwyd ei weddillion marwol i Gladdfa Gyhoedaus y lie gan dyrfa luosog, pryd y gweinycklwyd gan y Parchn. D. Onllwyn Brace a J. D. Rees, Salem.—J. A. J.

YSTALYFERA. Diameu y bydd yn hyfrydwch calon gan gyfeillion lluosog John Davies, roller yn ngwaith y Garnos, glywed am ei faddugol- iaeth orfoleddus ar heddgeidwad Ystalyfera, yr hwn a'i cyhuddai o fod yn feddw dydd Gwener wythnos i'r diweddaf ond trwy ei wroldeb di-ildio a'i amddiffynydd galluog, Mr. Williams, cyfreithiwr, Castellnedd, o flaen ynadon heddwch Pontardawe, daeth yn rhydd, er fod ei achos wedi bod yn ohir- iedig dair gwaith. Gobeithio y bydd yr amgylchiad hwn yn esiampl i ddynion beidio cymeryd eu camgyhuddo, ond y myn ant gyfiawnder. CYFAILL.

YSPYTTY, CASLLWORWR. AMANWYR,—Gwyddooh fod yna waith alcan ag sydd wedi peri gofid i ni mewn blynyddoedd a aethant heibio, a gwyr pawb o honoch sydd yn cymeryd dyddordeb yn achos yr alcanwyr ein bod wedi gosod y gweithwyr ar yr un sefyllfa a'r goreu o honoch, a hyny am dair gwaith yn olynol ac eto, dyma hwy yn y gors. Gyda gwyr y melinau y byddwn ni yn cael y gofid penaf, megys rhif y llafnau,' tori castings, fines, a phethau ereill. Bad Vidds a phethau cy- tfredin fydd cwynion gwyr y Tinhouses. Ai tybed fod meistri Yspytty, Casllwchwr, wedi gofyn i wyr y Tinhouse am weithio yr holl o'r llafnau oeddynt wedi eu hanafu (bulgio) am ddim ? Pwy a glywodd am y fath gais ? Beth yw hyn alcanwyr? Onid declureuad dyddiau blin ? De'wch gymaint ag y alloch i'r cyfarfod dydd Saawrn er ymdrin a hwn a materion eraiN. Daeth y wybodaeth hon i law wedi ysgrifenu o honom ein llith. LEWYS AFAN.

BETHANIA, ABERDAR. Nos Iau, Hydref laf, yn Festri y capel uohod, cynaliwyd cyfarfod adloniadol gan gor y plant. Y peth cyntaf yr awd drwyddo oedd Hol- wyddoreg yr Ysgol Sul, yr hwn a barotowyd gan y Parch. W. James (y gweinidog); Mr. Owen Rees oedd yr holydd. Atebodd y plant yn ardderchog. Yna awd yn mlaen at brif waith y cyfarfod, sef dadganu y gantawd dlos, The White Garland' (Allen), gan y cor, o dan arweiniad Mr. David Griffiths. Cymerwyd y prif gymeriadau gan y personau canlynol :-Queen, Miss Maria Roberts; Scholars, Polly Thomas, Catherine Evans, Annie Powell, Polly Morgan, Winnie Mor- gan, Mary James, Mary Ann Jones, HannaJk Davies, M. A. Davies, Sarah Walters, D. Morris Powell, Joseph Evans, Johnny Christmas, as R. D. Griffiths. Cyfeilwyd yn ddeheuig gan Mr. Tom Lewis. Aeth yr oil o'r rhai uchod drwy eu gwaith yn dda dros ben, a chafodd pawb eu synttt gan berffeithrwydd y perfformiad. Bwriedhs ei berffbrmio eto, ond mewn lie mwy cy- hoeddus. UN OEDD YNO.

HAFOD FOUNDRY, ABERTAWE. Nos lau diweddaf, aeth y gweithwyr hyny a ddewiswyd i gynrychioli gweithwyr gwa- hanol gangau Tawdd-dy yr Hafod, yr hwn sydd dan arolygiaeth Mr. W. Williams, Church Square, oddiar y cychwyn, i Dreforris at y lluaws cyfeillion oeddynt yno yn barod, i groesawu y par ieuanc Mr. a Mrs. Henry Williams, ar eu dychweliad o'r Brif Ddinas. Cyflwynodd y cynrychiolwyr, ar ran eu cyd- weithwyr, i Mrs. Henry Williams, unig ferch Mr. W. Williams, anrhegion ar ffurf Massive Marble French Clock, a Lady's Companion prydferth iawn, yn dwyn yr arysgrifen, Presented to Miss Sarah Williams by the workmen of the Havod Foundry on the occassion of her marriage, Sept. 5th, 1385.' Siaradodd amryw o'r gweithwyr, a phob un yn dwyn tystiolaeth cchel i allu a chymeriad Mr. W. Williams fel meistr. Yr oedd yno lawer o anrhegion ereill o wahanol leoedd, ond yr oedd y rhai hyn yn gynrychiolaeth o deimladau a dymuniadau goreu dosbarth lluosog o weithwyr tuag at un ag oeddynt wedi cael y cyfleusderau goreu i'w adnabod a'i brofi, a'u hargyhoeddiad unol oedd ei fod yn haeddu gwneuthur o honynt hyn iddo. Cafodd y cynrychiolwyr a'r cyfeillion oU dderbyniad cynhes gan Mr. W. Williams a'i briod caredig, a rhan dda o fendithiony bwrdd cyn ymadael.—ARDALYDD ARALL.